Kemoterapi Nedir?

861366480 Kemoterapi Nedir?

Anadolu Sağlık Merkezi Onkolojik Bilimler Bölümü Koordinatörü  Prof.Dr.Haluk Onat tarafından kaleme alınmıştır.

Kemoterapi tümörün ilaçla tedavi edilmesi demektir.

Cerrahi ve Radyoterapi (ışın tedavisi) ile birlikte tümör tedavisinin çok önemli bir parçasıdır. Kemoterapi ile tümör hücreleri öldürülür veya tümörün büyümesi durdurulmaya çalışılır. Bazen tek, bazen birkaç ilaç çeşitli yollarla verilerek uygulanır.

Kemoterapi Uygulamasında Amaç Nedir?

Tümör cinsine ve hastanın özelliklerine göre değişik nedenlerIe kemoterapi uygulanabilir.
– Tümörü tamamen yok etmek ve hastayı iyileştirmek için,
– Tümörün yayılmasını engellemek için,
– Tümörün büyümesini durdurmak veya yavaşlatmak için,
– Tümörün sebep olduğu belirtileri yok etmek için kemoterapi uygulanır.

Kemoterapi etkili bir tedavi yöntemi olmasına rağmen bazı durumlarda tümörü tamamen yok edemeyip sadece belirtilerini düzelterek rahat yaşamayı sağlayabilir. Bazı tümörlerde tek tedavi yöntemi kemoterapidir.

Diğerlerinde ise kemoterapi diğer tedavilerle (cerrahi ve radyoterapi) peşpeşe veya eş zamanlı olarak uygulanır. Örneğin ameliyat öncesinde tümörü küçültmek amacıyla veya ameliyattan sonra yayılmasını önlemek için kemoterapi yapılabilir. Aynı uygulamalar radyoterapi öncesinde ve sonrasında yapılabildiği gibi, radyoterapi ile eş zamanlı da kemoterapi uygulanabilir.

Uygulama Süresi ve Sıklığı Ne Kadardır?

Tedavi uygulama süresi ve sıklığı hastalığınızın ve sizin durumunuza göre özel olarak seçilen kemoterapi şemasına bağımlıdır.

Tedavi ile elde edilen cevaba ve oluşan yan etkilere göre süre ve sıklık doktorunuz tarafından değiştirilebilir. Genellikle en sık kullanılan aralar 3 veya 4 hafta olmakla birlikte bazı tedavi şemalarında haftada bir veya iki haftada bir uygulamalar vardır. Kemoterapinin zamanlaması konusunda en önemli, hatta hayati önem taşıyan nokta tedavinin mümkün olduğu kadar düzenli ve yan etkilerin izin verdiği ölçüde zamanında yapılmasıdır.

Tedavi aralıkları gereksiz uzatıldığında tümöre kendini toparlama ve ilaçlara direnç kazanarak daha da güçlenme şansı verilmiş olur. Bu şekilde tümör büyümeye ve yayılmaya devam eder ve tedavinin başarı şansı azalır. Kemoterapi randevularınız konusunda kesinlikle doktorunuzun önerileri dışına çıkmayınız. Herhangi bir nedenle (aile sorunları, ekonomik sorunlar vb.) tedaviyi bırakmadan önce mutlaka doktorunuzla konuşarak sorunlarınızı anlatınız ve yardım isteyiniz.

Tedavi günlerine mutlaka uyunuz. Kendinizi iyi hissetmediğiniz gerekçesi ile asla kendiIiğinizden tedavi gününüzü değiştirmeyiniz ve evde kullanmak zorunda olduğunuz ilaçları almamazlık etmeyiniz. Aksi halde eksik tedaviden kaynaklanan tedavi başarısızlıkları ile karşı karşıya kalırsınız.

Kemoterapi Nasıl Uygulanır?

Kemoterapide kullanılan ilaçlar değişik yollarla uygulanır:
1. Damar içinden (en sık kullanılan),
2. Ağızdan,
3.  Vücut boşluklarına uygulanabilir.

Kemoterapi damar içine nasıl uygulanır?
Damardan uygulanan kemoterapi ilaçları genellikle serum setinden veya serumun içine karıştırılarak çeşitli sürelerde verilir. Uzun süreli uygulamalarda hastaneye yatma gereği olabilir. Tedavi sırasında bazı ilaçların yan etkilerinin önlenmesi için fazla miktarda sıvı verilmesi gerekebilir. Hastaya verilen sıvı miktarı ayrıca hastanın başka mevcut hastalıklarına göre kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Bu nedenle başka hastaların tedavisi ile kendinizinkini karşılaştırmayınız.

Uzun süreli ve sık kemoterapi alanlarda bir süre sonra damar bulma sorunu ortaya çıkabilir. Bazı ilaçların damar içine uzun süreli uygulaması sırasında kol damarlarının kullanılması sakıncalı olabilir. Bu durumlarda kateter denilen ve ilacın doğrudan doğruya kalbe yakın ana damara gitmesini sağlayan cihazlar takılarak kemoterapi bu cihaz yoluyla yapılabilir.

Kemoterapi Sırasında Başka İlaç Kullanımı

Genel kural olarak kemoterapi, başka sebeplerle (şeker hastalığı, yüksek tansiyon, kalp hastalığı, ağrı kesiciler) ilaç kullanmaya engel değildir. Ancak bu ilaçlar konusunda doktorunuzla görüşmeniz şarttır. Tedavi sırasında aspirin ve aspirin içeren ağrı kesici ateş düşürücüler almayınız. Hastaneye yatmak için gelirken bu tür ilaçlarınızı yanınızda getiriniz.

Yan Etkileri Nelerdir?

Kemoterapi büyüyen ve bölünen hücreleri öldürdüğünden bu tür özellikleri olan normal hücrelere de zarar verebilir. Bu tür hücreler kemik iliği, sindirim ve üreme sisteminde ve saç foliküllerinde bulunduğu için yan etkiler daha çok bu bölgelerde görülür. Kemoterapinin yan etkileriyle savaşabilecek birçok olanaklarımız olduğundan gerekli önlemler alındığı takdirde bu yan etkilerden korunabiliriz.

Bu kitapçıkta sıralanan yan etkiler bütün hastalarda görülmeyeceğinden yan etki listesinin uzun olmasından ötürü endişeye kapılmanıza gerek yoktur. Yan etkiler kullandığınız ilacın türüne, dozuna, hastalığınızın türüne ve yapınıza göre değişiklikler gösterir. En sık görülen yan etkiIer bulantı, kusma, saç dökülmesi ve yorgunluktur. Yan etkilerin çoğu kemoterapi aldığınız sürece oluşur ve tedaviniz tamamlandığında kaybolur. Doktorunuzla sizde görülebilecek yan etkiler ve önlemIeriniz hakkında tedavinize başlamadan önce mutlaka konuşunuz.

Yan etkilerin bazıları sizin doğrudan hissedeceğiniz türdendir. Bazıları ise ancak birtakım kan tetkikleri ile anlaşılabilir.

Genel Öneriler

Beslenme
Tedavi sırasında iyi beslenmek tedavinin yan etkileri ile başa çıkabilmek, enfeksiyondan korunmak ve ilaç nedeniyle zedelenmiş normal dokuların iyileşmesini hızlandırmak açısından çok önemlidir. İyi beslenmek tüm besin öğelerini içeren dengeli bir besin programı uyguIamak demektir. Günlük beslenme aşağıdaki beş ana gruptan besinleri içermelidir:
1.  Sebze ve meyveler: 2’şer porsiyon
2.  Et, tavuk, balık, yumurta: 3 porsiyon
3.  Tahıllar: 4 porsiyon
4.  Süt ve süt ürünleri: 2 porsiyon
5. Sıvılar (Su, meyva suları, çay, kahve, et suyu ve çorbalar): 8-12 bardak.
İştahsızlığı nasıl yenebilirsiniz?

Hem vücutta tümör olması, hem de kemoterapi iştah azalması, beslenme bozukluğu ve zayıflamaya yol açabilir. Ancak tedavi sırasında kilo kaybı hasta ve doktor tarafından istenmeyen bir olaydır. Kemoterapi alırken bulantı, kusma, ishal, tat duyusunda azalma, ağız-boğaz yaraları, hastalıktan kaynaklanan ağrılar ve uyku bozuklukları iştahı azaltan diğer unsurlardır. Iştahsızlık durumunda beslenmenin sağlanabilmesi için basit bazı önlemler alınabilir.

1.  Hayatınızda yemenin anlamını biraz değiştirmeniz gerekebilir. Sadece tadını almak için     veya aç olduğunuz için değil, beslenmeniz gerektiği için iştahınız olmasa da yemek         zorunda kalabilirsiniz.

2.  Bol sıvı alınız. Sıvı alırken bunların yüksek kalorili ve besleyici olmasına dikkat ediniz      (süt, ayran, meyve suyu gibi).

3. İştahınızı kapatan ağız yarası, bulantı, ağrı gibi başka sorunlar varsa bunları diğer         bölümlerde önerilen yöntemlerle gidermeye çalışınız.

4. Rahat olabileceğiniz hoş bir ortamda yemek yemeye çalışınız. Aileniz veya sevdiklerinizle     birlikte yemek iştahınızı artırabilir. Yemekle hafif bir içki içmek de (bira, şarap vb.)          yardımcı olabilir.

5.  Ne yediğiniz ne kadar yediğinizden daha önemlidir. Genel olarak sevdiğiniz şeyleri            yemeniz söylense de şiddetli iştahsızlık dönemIerinde çok sevdiğiniz yemeklerden       uzak durunuz, çünkü zorlanırsanız daha sonraki dönemlerde bu yiyeceklerden                   tiksinebilirsiniz. Kokusu olmayan, soğuk yiyecekleri tercih ediniz.

6.  Tedavi aralarında kendinizi iyi hissettiğiniz dönemlerde besin değeri yüksek gıdalara        ve en sevdiğiniz yemeklere ağırlık vererek açığınız varsa kapatabilirsiniz. Kalori aldığınız     sürece ne yerseniz faydalıdır.

7.  İştahınızın en iyi olduğu saatte en büyük öğününüzü yiyiniz. Öğün arasında atıştırmaktan     çekinmeyiniz.

8.  Yemekten önce hafif bir egzersiz (yürüyüş, hareket) iştah açabilir.

9.  Tümörlü hastaların genellikle besin ve özellikle proteinli besin (et, tavuk, balık, yumurta,     süt vb.) ihtiyacı artar. Ancak et gibi proteinli ve besleyici gıdalar hastalar tarafından       genellikle tiksindirici bulunur.

Ayrıca çevreden besleyici olduğu için önerilen pek çok gıda çok yağlı olduğundan hasta tarafından yenilemez. Yiyemeyen hastaya ek kalori sağlanması için gıdalara eklenebilecek veya yemek aralarında içilebilecek hazır gıdalar eczanelerde bulunmaktadır. Doktorunuzun önerisine göre günlük beslenmenize bunları ekleyebilirsiniz.

Kemoterapi Sırasında Tatil Yapılabilir mi?

Tedavi sırasında, tedavi şemanızı aksatmayacak şekilde tatil yapmanıza doktorunuz tarafından izin verilebilir.

Lütfen bu gibi özel durumları doktorunuza önceden bildiriniz.

Tatil yerinizin özelliklerine göre uyarıları ve kısıtlamaları olup olmadığını sorunuz. Örneğin bazı kemoterapi ilaçları cilt renginde değişiklikler yapabilir, etkileri güneş ışığı ile artabilir. Genel kural olarak kemoterapi sırasında hastanın güneşten korunması önerilir. Lökosit ve trombosit değerleri normal olduğu zamanlarda temiz deniz veya havuzda yüzebilirsiniz.

Doktorunuza Sormak İsteyeceğiniz Sorular

Tedavi sonrasında doktorunuza, hemşirenize sormak istediğiniz sorular olabilir.
– Günlük yaşamınızda yasaklarınız,
– Kişisel temizlik için kurallar (yıkanma vb.),
– Ağız bakımı,
– Beslenme (Neler yenecek? Yasaklar var mı?),
– Kan sayımları ve başka tetkikler (Arada yapılması gerekiyor mu?),
– Bir sonraki randevu zamanı,
– Yapılması gereken resmi işlemler (Sevk, kayıt, sağlık kurulu raporu, karne, imzalama ve   onaylatma işlemleri, vb.),
– Sorularınız olursa kimi arayabileceğiniz.

Randevuya geldiğinizde tedavi telaşı içinde sorularınızı unutabilirsiniz. Bu nedenle aklınıza gelen soruları not alarak zamanı gelince doktorunuza sorunuz.

Acil Durumlar

Her kemoterapi alan hasta bu durumları önceden doktoruyla konuşmalı, bu tür durumlarla karşılaştığı zaman vakit kaybetmeden telefonla veya şahsen doktoruyla temas kurmalıdır ve doktorunun vereceği tavsiyelere göre hareket etmelidir.

Randevu gününü beklemeden acilen başvurmanız gereken durumlar şunlardır:
– 38 derecenin üstünde ateş yükselmesi,
– Herhangi bir yerinizde kanama,
– Aşırı burun kanaması,
– Ciltte oluşan morluklar,
– İdrarda kanama,
– Diş etlerinde aşırı kanama,
– Hazneden normal adet dışı kanamalar,
– Dışkıda taze kanama veya katran gibi siyah olması,
– Kusarak kahve telvesi gibi veya kırmızı kanama,
– Vücutta toplu iğne başı büyüklüğünde döküntüler,
– Öksürürken aşırı miktarda kan gelmesi (Balgamda hafif kırmızılık görülmesi önemli         değildir),
– Kemoterapi aldığınız damar çevresinde oluşan ağrı ve kızarıklık (Kemoterapi sırasında     damarlarınızda kahverengi renk değişikliği olması önemli değildir),
– Daha önce olmayan nefes darlığı veya varolan nefes darlığında artış,
– Kola da yayılabilen göğüs ağrısı,
– Kilo kaybına yol açan, halsiz ve yorgun bırakan ishal,
– Normal dışkılama alışkanlığınızın dışında oluşan 3 günden fazla süren gaz ve dışkı         çıkaramama,
– Yemek yemenizi engelleyen ağız yaraları ve yutma güçlüğü,
– Ani olarak gelişen uyuşma, çift görme problemleri ve hareket bozukIuğu, bilinç kaybı,
– Vücutta oluşan yaygın döküntüler.

Kemoterapi Kim Tarafından Uygulanır?

Kemoterapi ile ilgilenen bilim dalına MEDİKAL ONKOLOJi veya TIBBİ ONKOLOJİ, bu alanda çalışan doktora MEDİKAL ONKOLOG veya TIBBİ ONKOLOG denir. Medikal onkoloji ayrı bir uzmanlık dalıdır; medikal onkolog tümör tedavisi konusunda uzmanlaşmış bir iç hastalıkları uzmanıdır.

Tümör tedavisi bir ekip işidir ve mutlaka bu ekibin tüm üyelerinin bulunduğu merkezlerde uygulanmalıdır. Bu ekipte tümör cerrahisi ile ilgili uzman cerrah, radyoterapi (ışın tedavisi) ile ilgili radyasyon onkoloğu, kemoterapi ve hasta bakımı (destek tedavisi) ile ilgili medikal onkolog bulunmalıdır.

Kemoterapi İlaçları

Kemoterapide çeşitli ilaçlar kullanılır. Bunların bir kısmı tümör hücrelerini yok etmeye yönelik kemoterapötik ilaçlar (sitotoksik), bir kısmı tümörün biyolojisine etki ederek tümörün gelişimini, çoğalmasını önleyen ilaçlar (sitostatik), diğerleri hormonlar ve bağışıklık yan etkilerini azaltmak veya yok etmek amacıyla kullanılır.
Verilecek ilaçlar nasıl seçilir?
İlaç seçimi tümörün cinsi, yaygınlık durumu, hastanın yaşı, genel durumu ve mevcut başka hastalıklarına (kalp hastalığı, yüksek tansiyon, şeker hastalığı ve böbrek hastalığı) göre medikal onkolog tarafından yapılır. Seçilen ilaçların dozları ve uygulama sıklığına da, yine medikal onkolog tarafından birçok değişik faktör göz önünde tutularak karar verilir.

Kemoterapi Nerede Uygulanır?

Kemoterapi mutlaka bu konuda eğitimli kişilerin çalıştığı merkezlerde uygulanmalıdır. Doktorunuzun izni olmadan kesinlikle herhangi bir hastanede veya evde, kemoterapi uygulama tecrübesi olmayan herhangi bir sağlık görevlisi tarafından uygulanmamalıdır.

Kemoterapi Hapları Nasıl Kullanılır?

Kemoterapi bazen evde alacağınız haplarla yapılır. Bu durumda haplarınızın nasıl kullanılacağını çok iyi anlamanız, doktorunuza anlamadığınız konuları mutlaka sormanız, evde ilaçları almanızı engelleyen bir yan etki meydana gelirse mutlaka doktorunuzla bağlantı kurarak yardım istemeniz gereklidir.

Unutmayınız ki evde yutulan ilaçlar hastanede damardan verilenler kadar önemlidir, eksik veya yanlış kullanımı hayati tehlike yaratabilir.

Sıradışı Kanser Tedavileri

Aile ve yakınlarınız tümör tedavisi aldığınızı öğrendiklerinde size, hastalığınıza iyi geldiği söylenen çeşitli yiyecek, vitamin ve ilaçlar almanızı önerebilirler.

Bu tür öneriler sıklıkla televizyon, gazete ve dergilerde abartılarak bahsedilen tedavilerdir. Maalesef bunlar genelIikle tam veya kesin olmayan bilgileri içerir. Tümör tedavisinde gerçek ilerlemeler temel tıp buluşlarının (yeni ilaç ve yöntemlerin) klinikte uzun süre denenmesi ve geliştirilmesi ile sağlanır. Herkese önerilmeden önce dikkatli çalışmalar yapılması şarttır.

Etkisi ispat edildiğinde dünyanın dört bir yanındaki hastalar için kullanıma sunulur. Eğer bu tür tedavileri kullanmayı düşünüyorsanız veya kullanıyorsanız doktorunuza haber veriniz.

 

Yan Etkileri Ne Kadar Sürer?

Yan etkiler erken ve geç olmak üzere ikiye ayrılır. Erken yan etkilerin çoğu kemoterapi aldığınız sürece oluşur ve tedavi tamamIandıktan sonra tamamen kaybolur; bazılarının düzelmesi ise daha uzun zaman alabilir.

Normale dönme süresi yine kullanılan ilaç türüne, miktarına ve hastanın durumuna göre değişiklik gösterir. Sizi kemoterapi alımı süresince rahatsız eden yan etkilerin hemen hemen tamamı erken yan etkilerdir. Tedavi bitiminde kaybolacağından, bu yan etkiler nedeniyle tedavinizi aksatmamanızı ve yan etkileri en aza indirebilmek için doktorunuzla işbirliği yapmanızı öneririz.

Geç yan etkiler hastayı kemoterapi alırken rahatsız etmeyen, daha uzun sürede ortaya çıkan yan etkilerdir. Gerekli önlemler alındığı takdirde bunların oluşması genellikle önlenebilir.

Kemoterapi Sırasında Çalışabilir miyim?

Birçok kişi kemoterapi alırken normal hayat düzenini sürdürebilir. Bazı hastalarda ise hastalığın cinsi ve yaygınlığı, yapılan tedavinin yoğunluğu ve yan etkileri nedeniyle çalışma hayatını sürdürmek mümkün olmaz.

Örneğin kemoterapiden hemen sonra verilen bulantı kesici ilaçların uyku hali yapması nedeniyle araba kullanmak sakıncalı olabilir. Doktorunuzla mesleğinizi ve çalışma düzeninizi konuşunuz.

Yaptığınız iş alacağınız tedavi sırasında sizin için sorun yaratmıyorsa kısa dinlenme dönemleri ile çalışmaya devam edebilirsiniz. Kemoterapi sırasında mümkün olduğu kadar günlük yaşamınızı sürdürünüz.

Kemoterapi Sırasında Gebelik

Bazı kemoterapi ilaçları hem erkek hem de kadında çocuk yapma yeteneğini ortadan kaldırır. Ancak bu her ilaç için söz konusu değildir ve kemoterapi sırasında kadın gebe    kalabilir.

İlaçlar doğmamış çocukta birtakım kusurlara yol açabilir. Bu nedenle kemoterapi sırasında doğum kontrolü uygulanmalı ancak hap ve spiral tercih edilmemelidir. Doğum sonrasında hastalık tespit edilen kadınlar kemoterapi alırken bebek emziremez.

Tedavi Dönemini İyi Geçirin

Tedaviniz sırasında kendinizi, hastalığınızı ve çevrenizi olumlu bir bakış açısı ile      değerlendirmeniz iyileşmeniz açısından en azından kullandığınız ilaçlar kadar önemlidir.
– Sakin, dayanıklı ve herşeye rağmen umutlu olmanız durumunda bağışıklık sisteminiz de    güçlü olur ve hem hastalığınızı daha kolay yener hem de tedavinin yan etkiIerini daha      az hissedersiniz.
– Yan etkilerin çoğunun geçici olduğunu unutmayınız.
– Neler olabileceğini ve sizin ne yapabileceğinizi iyi bilirseniz yan etkilerle rahatlıkla başa    çıkabilirsiniz.
– Sıkıntılı durumlarınızda çevrenizden ve doktorunuzdan yardım istemekten, soru sormaktan    çekinmeyiniz.
– Vücudunuzun sesini dinleyin.
– Kolay yoruluyorsanız yaptığınız işleri veya etkinlikleri azaltınız.
– Kendinizi iyi hissettiğiniz zamanlar gücünüzün yettiği ve doktorunuzun izin verdiği ölçüde    iş ve aile hayatınızı sürdürebilirsiniz.
– Dengeli beslenin. Besinler vücudunuzun kendini tamir etmesini sağlar ve enerji verir.
– Tedavi düzeninizi asla bozmayınız. Tedavi günlerinizi çok acil durumlar dışında kesinlikle    aksatmayınız.
– Doktorunuzla koridorlarda ayaküstü görüşmenin hatalara yol açabileceğini unutmayınız.
– Her zaman poliklinikte, dosyanızla birlikte ve sakin bir ortamda doktorunuz size daha       çok zaman ayıracak, daha doğru değerlendirme yapabilecek ve daha yararlı olacaktır.
– Hastaneden ayrılırken bir sonraki gelişinizin zamanını ve neler getirmeniz gerektiğini       mutlaka sorunuz.
– Randevu almadan hastaneden ayrılmayınız.